I komparacia e beršikane ververipasko si verver ano sahno sundal thaj ani Europa. Misaleske, o rodljaripe sikavel kaj e phureder Europake manuša labaren o internet hareder katar peske amerikake kolege. Isi thaj ververipe maškar i lunali rig thaj utarig e Europaki ki relacia e khamali rig thaj tati rig e Europaki, ko so von harider labaren e digitalnikane servisia. Sako them trubul te anel zakonura thaj normative save so anen buvljaripe e informaciake thaj komunikaciake tehnologiako thaj den e dizutnenge čačipen ke informacie kote te oven. Sar amalnikano aspekto ko nakhavipe e digitalnikane bijekhipasko, trubul te ovel vazdime i minsa vašo trubutnipe e sikljovipasko e phirnipango ano labaripe e neve tehnologiako thaj te del dumo e kišle grupen sar so si e phureder dizutne ko labaripe e neve tehnologiako.
Kadaleske keren pe sa buteder rodljaripa save so keren buti e digitalnikane tehnologiasa te šaj te hačarel e demografikane pikture e labarnenge, vaj pale te len ko dikhipe lengo beršipe, polo, than dživdipasko, o levelo e sikljovipasko thaj leipasko. Pakjal pe kaj akala kategorie keren asari ko digitalnikano ulavdipe vaj pale bijekhipe.
Jekh katar e klidarde faktoria ko digitalnikano bijekhipe si o isipe e phirnipango ko labaripe e neve tehnologiengo. Schaarschmidt thaj av. (2012.), dende pestar sa te dikhen e beršikane ververipa thaj lengo džanlipe vašo arakhipe e terminirime inovativnikane digitalnikane kulture sar thaj pašikane sikljovipaskere aktivipa e terneder manušengi. O Auktoro Van Dijk vakerel kaj majbare džanlipastar si e phirnipa: operativnikane, formalnikane, informaciake, komunikaciake, kreativnikane thaj strategikane, a o digitalnikano bijekhipe definirinel ke ververipe ano isipe e upre vakerde phirnipango. Dureder, ano pesko teksto vakerel e averipa e bijekhipaske: resipe dži i digitalnikani tehnologia, phirnipa e labaripasko ki digitalnikani tehnologia thaj korkoripasko labaripe e tehnologiako. (Van Dijk, 2014., S. 140).
Te ginidansa kaj i buti ani relacia terno mamuj phuro, adava anel kaj buti si but sadani. Ko labaripe e digitalnikane instrumentongo isi nekobor faktoria: polo, amalnikano-ekonomikano trujalipe, levelo e sikljovipasko thaj lokacia (ruralnikano-urbanikano). Bare džanlipastar si thaj o resipe e webosko, linkipe thaj kompjuteria, kerdipe e trujalipasko, senzibilizacia e dizutnengo, thaj motivacia vašo labaripe. Kadaleske o biformalnikano sikljovipe e phureder manušengo (prekal kursia thaj seminaria) si šukar praktika. Misal si te den pe bilovenge kursia vašo labaripe e kompjuteronge ani organizacia e birajikane khedinengo vaj aver instirucie (I Dizaki biblioteka Zadar si jekh katar e šajutne misala).
But phureder, saven nanaj majneve digitalnikane džanipa, isi len riziko te oven marginalizirime ane sa e aspektoja e dživdipasko. Isi misala, ulavde kana sas o COVID-19 ane save i džuvli, sava na sas aplikacia vašo pokinipe prekal mobitelo lovenca si nasulime katar e servisoski rig ano savo trubulas te pokinel o xardžipe. Ani aver čipota, phureder Kinezo bizo telefono si rudjinkerdo te ikljovel katar o buso kana e šoferoske na sikavdas pesko sastipasko kodo katar aplikacia so labarel pe ke putarde thana. Akala incidentia den amen liparipe ke sa e barder digitalnikane čučipa save so e phureder manušen čhiven len ki bilačhi situacia. (https://bigthink.com/the-present/digital-divide-age-gap).
Kadaleske so phurjoven e manuša, ani Europa, Kina thaj barvalo sundal, o digitalnikano čučipe si baro problemo. Kadaleske so isi barjovipe e digitalizaciako ano sundal, nanaj čamjalo te ovel vakerdo kaj varekon si „but phuro“ vaši tehnologia vaj pale kaj i tehnologia si sade „e ternenge“. Globalnikane, e tehnologikane firme mangen te sikaven e phurederen, deindoj len direktnikano dendo dumo ane bikinlina savende kinen thaj te keren lende digitalnikano pokinipe. Sa pobuter anglikerde tehnologie adaptirinen e phurederen, te šaj te keren lenge šukareder o dživdipe, savo avel katar i Agenda katar Davos 2021.
Sar so vakeren Dimić-Vrkić (2014), trubul te ova minsale trubutnipasko vašo kontinuirime deipe ano sikljovipe e ternenge kadaleske so e neve tehnologie but sig ovena averkerde thaj džipherde, džikaj katar aver rig trubul te ovas minsale ko trubutnipe e bareder maškargeneraciengo solidarnipe thaj te cxidas o tiknjaripe e ulavdipasko (Dimić-Vrkić, 2014, S. 421).
E generaciako čučipe ano labaripe e digitalnikane servisongo isi kadaleske so e terneder generacie si putarde vašo labaripe e neve tehnologiengo, numaj si phandle e varesave sikljovipaske thaj kulturnikane kapitalosa. Trubul te phandas kaj e tiknjaripasa e digitalnikane bijekhipasko ka tiknjaras thaj o amalnikano bijekhipe. (Krištofić, 2007).
Literatua:
Dimić- Vrkić, J. (2014). Problem digitalne podjele. Napredak. S. 419-433.
Krištofić, B. (2007). „Digitalna nejednakost“. Sociologija i prostor: časopis za istraživanje prostornoga i sociokulturnog razvoja. 45(2), S. 165-182.
Schaarschmidt, N.; Dietsch. S. & Köhler, T., (2012): Mind the gap! High School students’ attitudes toward computer-based learning; In: Bogazici University (Hrsg.). Proceedings of the 11th International Conference on Information Technology Based Higher Education and Training ITHET 2012. Istanbul.
Van Dijk, J. (2014). Digital skills: Unlocking the Information Society. New York: Palgrave
Macmillan.